Een veelvoorkomend huidprobleem bij een urinestoma? Dat is verweking van de huid, met alle gevolgen van dien, aldus stomaverpleegkundige Lisanne Fransen. We zetten de verschillende problemen op een rijtje. Mét oplossingen.
Urine is irriterend voor de huid en kan deze aantasten. En urine loopt makkelijker onder een plak door dan ontlasting, waardoor bij een urinestoma sneller huidproblemen ontstaan. Maar lekkages horen er écht niet bij, zoals mensen soms denken. ‘Uiteindelijk ontstaan de meeste huidproblemen doordat stomamateriaal niet goed aansluit,’ zegt Lisanne, wond-stoma-continentieverpleegkundige in het Antoni van Leeuwenhoek.
En dat heeft weer verschillende oorzaken. Zoals veranderingen aan de buik: door afvallen of aankomen in gewicht kunnen plooien ontstaan of kan de stoma meer naar binnen trekken, met een kuil als gevolg. Ook kan het zijn dat de opening van de mal te klein of juist te groot is. Maar ook de zuurtegraad (pH-waarde) van de urine speelt mee: als de urine niet zuur genoeg is, is niet alleen meer kans op urineweginfecties maar kan ook de stomaplak eerder worden aangetast. Zo ontstaat een vicieuze cirkel: een geïrriteerde, kapotte of geïnfecteerde huid kan leiden tot meer lekkages. Het is lastig om stomamateriaal goed te bevestigen en te laten hechten. Daarvoor is het belangrijk dat de huid gezond is. We nemen met Lisanne een aantal problemen en aandoeningen door.
1. Hypergranulatie/granulomen
Wat is het? Rode bultjes op de rand van het stoma slijmvlies en de overgang naar de huid. Het wordt ook wel ‘wild vlees’ genoemd. De bultjes bloeden snel. ‘Hypergranulatie ontstaat door irritatie. Bijvoorbeeld door hechtingen, door een te stugge huidplaat of door de wrijving die een te kleine mal geeft,’ zegt Lisanne.
Oplossing: ‘De granulomen verdwijnen na aanstippen met zilvernitraat, door een stomaverpleegkundige. Om nieuwe granulomen te voorkomen, moet je nagaan of de opening in de mal nog de juiste maat heeft. Is een te stugge plak de boosdoener, dan biedt een soepelere variant uitkomst.
2. Hyperkeratose
Wat is het? Als huidverweking langere tijd duurt, vormt zich een verweekte, witte rand rondom de stoma. Het is een soort eelt en de verdikte huid voelt ruw aan. Dit probleem komt vaak voor. Lisanne: ‘Mensen denken dan dat dit erbij hoort, en trekken niet aan de bel. Maar door de eeltvorming ontstaan weer meer lekkages, zodat een vicieuze cirkel ontstaat.’
Oplossing: ‘We behandelen de huid met een wondvloeistof, zodat de eeltlaag loskomt. Daarnaast moet de oorzaak worden gezocht. Vaak is dat ook hier niet goed sluitend materiaal, waardoor de urine onder de plak komt. Soms ontstaat hyperkeratose door urineweginfecties die de stomaplak aantasten, met een verweekte, geïrriteerde huid tot gevolg.’
3. Contactdermatitis
Wat is het? ‘Een ontsteking van de huid door irritatie. Bijvoorbeeld door middelen om de huid schoon te maken, urine of ontlasting, of bepaalde medicatie. Ook warmte of veel transpireren kan de huid onder de plak irriteren.’
Oplossing: ‘Een medicijn dat via de dermatoloog wordt voorgeschreven. Meestal is dat een ontstekingsremmende neusspray, soms een lotion. Als het beter gaat, wordt het gebruik afgebouwd. Soms is het daarnaast nodig van merk stomamateriaal te wisselen, omdat iemand gevoelig kan zijn voor een bepaalde samenstelling van ingrediënten. Die verschillen per merk. Irritatie door een allergie komt overigens heel zelden voor.’
4. Stripeffect
Wat is het? ‘Dit euvel zie ik vaak bij mensen die al langer een stoma hebben. Ze worden té routineus met het verwijderen van de plak, en trekken hem er te ruw – ráts! – af. Of ze beginnen voorzichtig maar trekken het laatste stukje er te snel af. Gevolg: er gaat elke keer een laagje huid mee, dat wordt eraf ‘gestript’. Deze beschadigde huid ziet er rood of geïrriteerd uit, met een lichte glans. Ze is gevoeliger voor wondjes.’
Oplossing: ‘Terug naar het begin: weer bewust en voorzichtig de plak verwijderen. Dat doe je door de plak met de ene hand rustig naar beneden te trekken, terwijl je met de andere hand de huid losduwt van de plak. Veel mensen halen de plak er onder de douche af, omdat hij dan makkelijker loskomt. Daarnaast kan de stomaverpleegkundige een huidbeschermer voorschrijven (barrièrecrème of -doekjes) om de huid tot rust te laten komen. Of, als de huid open en ontveld is, hydrocolloïd poeder.’
5. Folliculitis
Wat is het? ‘Een ontstoken haarzakje, door een huidbacterie die veel op de huid voorkomt. Folliculitis kan op het hele lichaam voorkomen, en dus ook onder de stomaplak. Dat geeft jeuk en irritatie, en soms kleine wondjes.’
Oplossing: ‘Dit probleem komt vooral bij mannen voor, omdat zij vaak meer haargroei op hun buik hebben dan vrouwen. Scheer het haar één keer per week weg, met de haarrichting mee. Vind je het eng om langs de stomaranden te scheren? Zet dan voor het scheren een schoongemaakte lege dop om je stoma heen, bijvoorbeeld van een fles cola of schoonmaakmiddel, afhankelijk van de grootte van je stoma. Zelf vouw ik een gaasje dubbel en doe dat om de stoma heen om ‘m te beschermen. Bijkomend voordeel van scheren is ook dat de plak beter plakt, wat de kans op lekkage vermindert. Want op lange haren hecht de plak niet goed.’
Tot slot: er is een oplossing
Heb je huidproblemen of af en toe een lekkage? Loop er niet te lang mee door. Zoek contact met je stomaverpleegkundige. Heb je die niet meer, bijvoorbeeld omdat je al jaren een stoma hebt? Vraag dan een verwijzing via je huisarts of bel zelf naar het ziekenhuis. ‘Problemen zijn vrijwel altijd op te lossen,’ ervaart Lisanne op de poli. ‘Misschien niet in één keer. Het kan een zoektocht zijn naar het materiaal of systeem dat goed aansluit. Elk lichaam en elke huid is immers anders. Zo is de ene huid gevoeliger dan de andere, en zit het ene merk bij de ene persoon prettiger dan bij de ander.’
Zo voorkom je problemen: Lisanne’s tips
- Wissel elke dag het stomazakje
Dus ook als je de huidplak meerdere dagen kunt laten zitten omdat je een tweedelig systeem hebt. Laat je het zakje langer zitten, dan heb je een grotere kans op urineweginfecties. Bacteriën hebben dan meer tijd om zich te vermeerderen. En de weg naar de nieren is korter dan toen je nog een blaas had. Een paar tips van Lisanne: werk schoon, was goed je handen voor het verwisselen. En laat je urine testen bij klachten die te maken kunnen hebben met een urineweginfectie, zoals troebele of soms sterk ruikende urine, koorts en pijn in de rug op de plek waar de nieren zitten. Belangrijk: de urine moet op kweek worden gezet. ‘Dippen met een stick’ is zinloos. Dat geeft bij een stoma altijd een afwijkend beeld. - Check de zuurgraad van je urine
Dit doe je alleen als je problemen hebt, zoals terugkerende urineweginfecties of verweking van de plak zonder duidelijke oorzaak. De zuurgraad van de urine kan te hoog zijn. Dit heeft twee nadelen: er is meer kans op bacteriegroei en daarmee op een urinewegontsteking, en het andere probleem is huidverweking. Urine met een te hoge zuurgraad tast namelijk de plak aan, waardoor er urine langs sijpelt. Lisanne adviseert om een pH test middels een meetstrip te doen via de huisarts of een stomaverpleegkundige. De pH-waarde moet tussen de 5,5 en 6,5 zijn. De oplossing? Slik cranberrycapsules als de pH-waarde te hoog is. Overleg wel met je huisarts, want cranberrycapsules gaan niet samen met bepaalde soorten medicatie. Bloedverdunners bijvoorbeeld. - Slaap je met een nachtzak…
…en wil die nogal eens draaien met lekkage tot gevolg? Draag een onderbroek met pijpjes, en haal het slangetje van de nachtzak door een van de pijpen. Zo draait de zak minder snel en kan de urine gewoon door blijven lopen. …of zuigt de zak vacuüm? Ook dan krijg je lekkages. Als de urine niet de zak in kan druppelen, zoekt het immers een andere weg. Dit voorkom je door de nachtzak aan te sluiten als er al wat urine in het stomazakje zit. Of doe er voor het aansluiten een klein beetje water in. Als er al vocht in de zak zit, kan hij niet meer vacuüm trekken. - Moment van verzorging
Ieder heeft zo zijn eigen voorkeur hiervoor. Maar ’s morgens voor het ontbijt kan het verwisselen van stomamateriaal makkelijker zijn. De urinestroom is dan minder, omdat je nog niet zoveel gedronken hebt.
Tekst: Marlies Jansen Foto’s: André Jagt
